16 november 2015, 14 – 18u @ FoAM in Brussel

Kader: Werkbezoek voor Minister Gatz en zijn medewerkers ‘off the beaten track’, voorgesteld door Kunstenpunt, met deelnemers van FoAM, Constant, Timelab, SPIN, Kunstenpunt en Sociale Innovatiefabriek.

Aanwezig: Sven Gatz, An Moons, Dominique Savelkoul, Dirk De Wit, Felix De Clerck, Delphine Hesters, Femke Snelting, Evi Swinnen, Ingrid Vranken, Kathleen Melis, Barbara Raes, Lies Declerck, Rasa Alksnyte, Maja Kuzmanovic & Nik Gaffney.

Procesbegeleiding: Kathleen Melis & Maja Kuzmanovic

Foto's: Rasa Alksnyte & Nik Gaffney

(Inleiding van Delphine Hesters)

In de kunstensector ontstaan initiatieven vanuit een artistieke of maatschappelijke noodzaak, die buiten de kaders van de klassieke waardeketen kleuren. Ze ontwikkelen zich vaak spontaan en nestelen zich niet zelden tussen maatschappelijke sectoren omdat zich juist daar kansen aandienen om vanuit een artistieke logica op een eerlijke manier te werken met talent, creatie, publiek of erfgoed. Ze herdenken consequent hun artistieke programmering en organisatiestructuur, ontwikkelen geëigende financieringsvormen en bouwen aan zinvolle samenwerkingsmodellen. Ze zijn daardoor soms moeilijk te klasseren en ze dagen onze kaders uit waarmee we over kunst denken, kunst organiseren en kunst besturen.

We maken kennis met artistieke organisaties die hun eigen praktijk situeren in een ruimere maatschappelijke transitie. Vanuit hun holistische kijk op de wereld – en dus ook op de rol van hun eigen werk daarin - realiseren ze een vanzelfsprekende verbondenheid met hun niet-artistieke omgeving. In diezelfde beweging doen ze echter ook de grenzen vervagen tussen wat kunst is en wat niet, tussen wie zich ‘kunstenaar’ mag noemen en wie niet. De vragen over wat kunst is en wat ze betekent in de samenleving staan in het hart van de kunsten. Daarom zijn deze organisaties tegelijkertijd dwaallichtjes en vuurtorens.

(Inleiding van Maja Kuzmanovic)

Het is een groot plezier om jullie allemaal bij FoAM te ontvangen, om over thema’s te praten die ons nauw aan het hart liggen: Maatschappelijke veranderingen - Verbondenheid met andere sectoren - Leven en werk als creatieve experimenten - maken stuk voor stuk onlosmakelijk deel uit van onze werking en dagelijkse praktijk.

De meesten onder jullie weten dat wij een werkplaats zijn voor speculatieve cultuur. Dat betekent dat wij mogelijke toekomsten prototypen als artistieke experimenten in het heden. Onze werking is 'ervaringsgericht', in het Engels zeggen wij dat we (onder andere) “experience designers” zijn. Een ervaring heeft zoveel verschillende facetten dat hij moeilijk te omschrijven is. Zo is het ook met FoAM’s werking - die laat zich niet vatten in een 'representatie'. We hebben daarom besloten om dit werkbezoek ook als een ervaring te beschouwen. In plaats van alleen maar onze werking te presenteren, nemen we jullie mee in onze manier van werken.

FoAM is 15 jaar geleden opgericht als een departement voor kunst en technologie van Starlab, een ambitieus onderzoeksinstituut. Dat betekent dat wij vanaf FoAM’s begin samenwerkten met mensen uit andere sectoren, en zelfs opgericht zijn als een brug tussen verschillende disciplines. Al in het begin hebben we gemerkt hoe belangrijk het is om het proces van samenwerking en co-creatie op een gepaste manier te begeleiden. Mensen communiceren en leren op verschillende manieren. We hebben over de jaren een arsenaal van procesbegeleidingstechnieken verzameld, ontwikkeld en uitgetest met zeer uiteenlopende groepen: van kunstenaars in onze studio, tot wereldleiders in Davos en jonge delinquenten in een circusgebouw.

In 2012 hebben we Hosting Craft gestart, een training voor procesbegeleiders uit de culturele sector. We hebben nu een groep van ongeveer 10 facilitatoren, die in diverse contexten inzetbaar zijn - zoals bijvoorbeeld dit werkbezoek. Procesbegeleiding is zo’n ervaringsgerichte praktijk die we vandaag niet gaan presenteren maar gebruiken om op een dynamische en participatieve manier de kernvraag van deze namiddag vanuit verschillende invalshoeken te belichten.

De vraag is “Hoe verhoudt kunst zich tot de wereld in transitie?”

Dit is een zeer brede en ambitieuze vraag, maar wel één waarmee we allemaal op één of andere manier te maken hebben. We willen daarom onze individuele en collectieve ervaringen als ankerpunten gebruiken. Daaruit kunnen we verschillende praktijkgerichte antwoorden exploreren en elkaar ook beter leren kennen. Onze bedoeling is dat we tegen 17:30 een aantal inzichten verzamelen over de verhoudingen tussen kunst en transitie en ook inzichten over onze onderlinge relaties, binnen en buiten de culturele sector.

Om tot deze inzichten te komen hebben Delphine, Kathleen en ik een programma samengesteld waarvoor we jullie volledige aandacht nodig hebben. Dit is een uniek moment en een unieke constellatie van mensen, dus maak er het beste van. Ik wens jullie alvast veel nieuwsgierigheid, openheid en creativiteit!

Denk aan een situatie waar jij aan een transitie hebt bijgedragen.

• Wat heb je gedaan?
• Wat voelde je?
• Wat heeft deze situatie mogelijk gemaakt?

Acties:

• Samen leren
• Processen begeleiden
• Delen van ervaringen
• “Good governance”
• Spiegeling/confrontatie
• Ondersteunende netwerken
• Prioriteiten stellen en aanwezig zijn
• Talenten en kennis delen
• Wereld verduurzamen
• Leven in functie van transitie
• Coaching, mentoring en ondersteuning van mensen en organisaties in transitie
• Engagement, participatie, betrokkenheid van burgers stimuleren
• Culturele ontmoetingen
• Zijn en kijken, niet noodzakelijk doen
• Getuigenis: zelf getuige zijn, getuigenissen delen
• Ruimte en compassie, in plaats van advies geven

Emoties:

• Avontuur
• Betere zelfkennis
• Onzekerheid
• Verlangen
• Kwetsbaarheid
• Hoop
• Blijheid, Trots
• Geluk
• Verwondering
• Ontroering
• Betrokkenheid
• Bezorgdheid
• Een stap voorwaarts
• Openheid (van de toekomst)
• Energie
• Weerstand en kwaadheid
• Getroffenheid
• Empowerment

Resources:

• Toegankelijke gereedschappen (vrije software)
• Nieuwe mensen ontmoeten, netwerken verbreden
• Een veilige haven
• Technologie en praktijk moeten hand in hand gaan
• Transdisciplinariteit
• Vinden van juiste context en beleid
• Ondersteunende omgeving (bijv. RvB)
• Gemeenschappelijke relaties, openheid voor 'het vreemde'
• Tijd en flexibiliteit
• Geloof in mensen
• Politiek engagement
• Vrijwilligers
• Lange termijn denken
• Nieuwe netwerken en werkvormen
• Niet resultaat gericht kunnen werken
• Beschikbare middelen (€€€)
• Verschillende perspectieven
• Getuigenissen, voorbeelden
• Verbeeldingskracht (van zelf en anderen)

Om de kernvraag vraag te beantwoorden navigeren we, in de stijl van een “World Cafe” langs drie spanningsvelden: praktijk, kunstenaarschap en economische modellen.

• Practice what you preach – hoe sociale/ecologische/culturele waarden en artistieke thema’s vertalen in de alledaagse praktijk van kunstenaars en organisaties
• Hoe bewust vertragen samenvalt met in de voorhoede lopen
• De lusten en uitdagingen van transsectoriële praktijken
• Hoe kunnen we tastbaar ingrijpen op onze (dagelijkse) cultuur?
• Authenticiteit en integriteit van artistieke en zakelijke werking

Hoe benaderen we 'transitie' niet louter als thema, maar als deel van de DNA van onze praktijk?
In praktijk wordt dit zeer complex en vraagt om verschillende benaderingen nodig heeft. Een ecosysteem van kunstenaars, experimentele organisaties en grotere instellingen moeten kunnen samenwerken om de transitiepraktijken te kunnen ondersteunen.

Hoe werkt de aansluiting tussen de maatschappij en de kunsten (in transitie)?
Er is nood om verschillende concepten te herdenken (bijv. groei, levensloopbanen, kunst, enz.) We moeten oppassen voor instrumentalisatie van de kunsten en in plaats daarvan nadenken over kunst als bron van inspiratie en dissonantie voor andere sectoren. Methodes uit het creatieve proces zijn zeer waardevol om ze in andere contexten te delen.

Hoe vinden we een beter balans tussen korte en lange termijn denken en werken?
Procesmatig onderzoeken hoe experiment (korte termijn) en lange termijn reflectie elkaar kunnen aanvullen. Experimenten opzetten om evenwicht tussen adaptatie en continuiteit te vinden.

Hoe bereiken we de grote diversiteit van de doelpublieken?
Zoeken naar verbinding en participatie. Meer diversiteit in de sector stimuleren. Initiatief en zelforganisatie ondersteunen. Werken aan grotere zichtbaarheid van kleinere, meer experimentele organisaties.

• Levenskunstenaars, het artistieke als insteek, als mindset, kunst als deel van het alledaagse leven, kunst als proces, niet als product
• Hoe het net kunstenaars zijn die vanuit hun artistieke praktijk opengooien wie ‘kunstenaar’ kan zijn
• Individueel en collectief kunstenaarschap
• Participatie en instrumentalisatie
• De rol van deze experimentele organisaties en collectieven in de ruimere kunstensector

Kunst als attitude

• Wat is kunst dan? Wat gebeurt er met 'output'? Wat is de waarde van procesmatig werken ?
• Hoe delen we de ervaring van het maken?
• Hoe kunnen we ervoor zorgen om de legitimiteit niet te verliezen?
• Hoe kan kunst een verbindende rol hebben tussen diverse perspectieven?
• Als wij een andere kijk op de wereld bieden, wat is onze expertise?

• Research & experiment met economische / organisatiemodellen en –vormen, ondernemerschap  
• Waarden basis: commons, open source, deeleconomie, co-creatie, kunst als accelerator…
• Artist-run organisaties, vernetwerkte organisaties, tijdelijke instellingen…
• Duurzaamheid van organisaties en werkvormen

Kunstcreatie proces

• methodes delen en procesbegeleiding
• in co-creatie van nieuwe modellen

Delen en deeleconomie

• multi-stakeholder co-operaties
• eigen verantwoordelijkheid
• werken met andere sectoren
• verschil maken tussen duurzame of tijdelijke organisaties

Sociale innovatie

• wat kan cultuur van sociaal ondernemerschap leren?
• hoe kan ondernemerschap in cultuur gestimuleerd worden?

Duurzaam consumeren en produceren

• publiek bij processen in cultuur betrekken
• processen in eigen organisaties verduurzamen

Waardering op lange termijn

• van output naar impact
• opletten voor instrumentalisatie

In een rondleiding door FoAM's studio presenteren Timelab, SPIN, Constant en FoAM delen van hun werking die mogelijke antwoorden bieden op de vraag Hoe verhoudt kunst zich tot de wereld in transitie?

SPIN on swings…

Als afsluiting van het werkbezoek reflecteren de deelnemers over de sessie en de inzichten.

Hoe verhoudt kunst zich tot de wereld in transitie?

Afstand creëeren

• Uit-zoemen
• Gaatje
• Afdaling
• Los laten

Reflecteren

• Stilstaan
• (Zelf)reflectie
• Heruitvinden

Durven…

• Ja!
• Moed
• Verlangen
• Out of the box

Verbinden

• Connecties maken
• Conversatie
• Vraag
• Vertrouwen

Hogere resolutie op Flickr: https://www.flickr.com/photos/foam/22471996143/