Notes of the Futures of Doing Nothing workshop held at Z33 in October 2014.

Designer and facilitator: Maja Kuzmanovic Participants: Rasa Alksnyte, Lien Daenen, Lies Declerck, Ellen Eurlings, Barbara Raes Host organisation: Z33, curator Karen Verschooren.

Read more about the workshop on the following pages: futures of doing nothing, doing nothing workshop process and what people say about doing nothing.

Hoe zou(den) toekomst(en) van nietsdoen er kunnen uitzien?

• Beloftes van vooruitgang: minder werken, meer vrije tijd. Klopt dat nog? Zo ja, hoe wordt die vrije tijd vormgegeven? Vaak gaat het over consumeren (eten, kunst, shoppen, toerisme). Wat zijn andere voorbeelden van een 'leisure society', waarbij het gaat om een ander soort kwaliteitsvol nietsdoen?

• De meesten onder ons hebben een vrij hectische levensstijl: werk, reizen, gezin. Er is een vervaging van de grenzen tussen leven en werk, waardoor we zelden echt 'stoppen'. Het is alom bekend dat aanhoudende stress heel slecht voor de gezondheid is. Het kan leiden tot burn-outs, sneller verouderen, chronische fysieke, geestelijke en sociale ziektes. En als we eenmaal ziek worden, is er geen tijd om echt te genezen.

• Een ander aspect van de macrowereld waarin we leven die onze levensstijl sterk beïnvloedt, is de groei-economie: alsmaar meer, groter, sneller – het is nooit genoeg en we zijn er nog niet. Lijkt deze ongelimiteerde groei niet op een van de epidemische ziektes van vandaag: kanker? Als zo'n groei aan de basis van ons werk ligt, is het dan niet logisch dat we individueel en als gemeenschap aan werkgerelateerde ziektes lijden.

• We hebben het vaak over de nood aan een transitie naar meer duurzame levensstijlen, maar nemen we de tijd om te reflecteren over hoe zo'n levenstijl er zou uitzien? In onze sector zijn er veel wereldverbeteraars – we hebben vaak antwoorden over hoe de wereld zou moeten veranderen - en tegelijkertijd stikken we door zelfexploitatie, met als excuus dat we missiegedreven zijn en niet zelfzuchtig mogen zijn.

• De creatieve sector zou aan de voorhoede van een nieuwe leer van nietsdoen kunnen staan. Onze voorvaders en -moeders – dichters, filosofen, kunstenaars van de vorige eeuwen hebben van nietsdoen een kunst gemaakt. Zij wisten al dat de link tussen nietsdoen en creativiteit onlosmakelijk is. In de ademruimtes ontstaat de mogelijkheid voor een creatieve vonk, voor het zien hoe het anders zou kunnen zijn, voor het overzien van een moeilijke situatie enz. Voor een sector waar creativiteit een ruwe grondstof is, zou het creëren van ademruimtes juist een prioriteit moeten zijn, voor onszelf en ons publiek. We kunnen door 'creatief nietsdoen' onze weerstand en veerkracht vergroten, om de hedendaagse en toekomstige sociale, ecologische en economische turbulenties te kunnen doorstaan.

• Deze workshop kan als een begin gezien worden. Een begin van een toekomst waar wij – deze groep tenminste – naar toe zouden willen gaan. Het is een wenselijke toekomst, niet noodzakelijk realistisch of 'waar'. Het is niet een voorspelling, maar een aanroep.

• Hoe gaan we te werk? De eerste dag beginnen we met de huidige situatie kritisch te bekijken. Vervolgens gaan we op zoek gaan naar alternatieven: wat vinden wij een wenselijke wereld, met meer tijd en ruimte? In wat voor wereld willen wij leven? We beginnen met het heden, we verplaatsen ons naar de 'Grote Toekomst' en we eindigen met een alledaagse toekomst, waaraan we morgen al kunnen beginnen te werken.

• ik maak iets nieuws door oude elementen te herschikken
• ik duik in een andere wereld, waaruit ik weggerukt kan worden
• het is een zoektocht, waarbij ik zelf situaties opzoek of creëer
• ik geniet van ronddwarrelen
• ik ben doelloos aanwezig
• ik geniet van tijd verliezen
• ik vertrek en probeer de gedachten van 'wat moet’ los te laten
• ik zoek elke dag iets moois op in mijn omgeving

• ik wens iemand anders iets toe, met open hart
• ik wil niet oordelen of veroordelen
• ik plan niet
• ik heb een vakantiegevoel
• ik ben spontaan
• ik gebruik mijn fantasie
• ik mag fouten maken
• ik voel een relatie, een betekenisvolle link met mijn omgeving
• ik neem de tijd en haast me niet
• “alles is ok”

• vrijheid
• zelfrelativering
• rust
• anticipatie
• openheid
• samenvallen met mijzelf
• geluk
• zaligheid
• fascinatie

• met rust gelaten worden
• iets maken om aan anderen te geven
• vertrouwen
• niet deelnemen: werk/leven gebeurt rond mij
• open staan om overvallen te worden
• erkenning van het moment waarin 'het gebeurt'
• “mijn plek” vinden, die uitnodigt om rond te 'hangen'
• iemand kan ruimte voor mij creëren: “laat haar met rust”

Hoe zit het met nietsdoen vandaag? Hoe zal de nabije toekomst er uitzien als we de status quo behouden?

• Doel- en resultaatgerichtheid; geen ruimte voor onderzoek, mislukking niet toegelaten
• Dominante werkethos; het 'moet', maatschappelijke druk wordt overgenomen en uitgeoefend door familie, 'zelfexploitatie', een achterhaalde notie van wat 'werk' betekent
• Opgelegde tijdschema’s; 9-5, 24/7, agendadenken
• “Time is Money”; financiële zorgen, gevolgen voor kinderen, prikklok, directe link tussen tijd en geld
• Keuzemaatschappij; illusie van keuzemogelijkheden enerzijds en anderzijds kan een overload van opties leiden tot keuzestress
• Opkomst van werkgerelateerde ziektes, zonder tijd voor genezing; de problemen zijn systemisch maar de diagnose individueel

• Geldeconomie en consumptiemaatschappij
• Arbeidsmarkt en bedrijfsleven
• Digitalisering en globalisering
• Ontwrichting
• Wantrouwen

• Maakbaarheid
• Meetbaarheid
• Materialisme
• Vooruitgang
• Wolf onder de wolven
• Kopen maakt gelukkig
• Normaalzucht
• Groei om te groeien
• Machtkapitalisme
• Uiterlijke schijn
• Snelheid
• Ik ben niet goed genoeg

• Chronos (kloktijd)
• Prometheus (vooruitgang)
• Thanatos (doodsdrift, ontbinding)

• Alleen God is perfect
• Mind the system, find the gap
• Your time is now
• Yes We Can
• No country for unemployed
• Three pills a day keeps the sadness away
• Mannen weten waarom?
• The best a man can get!
• Gegarandeerd de beste kwaliteit voor de laagste prijs
• What a feeling!
• Word schandalig rijk
• Do it NOW!
• Witter dan wit
• All the happiness you can buy!
• Bet and you will win

• Brussel Centraal
• 24u piekuur
• Vuur

• (Oer)Angst
• Fobie
• Onontkombaarheid
• Onvervulbaarheid
• Zwaar gevoel
• “Instant Gratification”
• Opgejaagd
• Eenzaam
• Verstikkend
• Onder druk
• Apathisch
• Volgzaam

Als we beginnen met alternatieve mythes en gevoelens, in wat voor wereld bevinden we ons dan over tien jaar?

Nietsdoen

• Veel tijd voor activitijd, binnen en buiten (yoga, jogging, middagsdutjes, samen reizen…)
• Wijken zijn open, 'buurten' is een deel van het dagelijks leven
• Er wordt veel gevierd: bij het lukken én mislukken
• Brieven worden weer per post gestuurd

Werk

• Gegarandeerd basisinkomen wereldwijd
• Organisaties hebben een houdbaarheidsdatum
• Nieuwe werktijdregeling voor ouders

Transgenerational living

• Jongeren zoeken stilte op bij ouderen
• Transgenerational co-working & co-education
• Er zijn speeltuinen voor ouderen

Kennis

• Open Access Publishing
• Nobelprijs voor “Doing Nothing”
• De zorgsector is holistisch

Leefomgeving

• Kloosters worden gebruikt door experimentele gemeenschappen
• Auto-industrie is ingestort, iedereen gebruikt de fiets en openbaar vervoer
• Composttoilletten zijn wijd gedistribueerd
• Scholen hebben akkers met dieren

• “Regering maakt 34000 uren vrij voor Activitijden van de bevolking”
• “Nieuw reisbureau opent zijn deuren: Samen naar de Wolken”
• “And the Nobel Prize for Doing Nothing goes to…”
• “Z33 sluit zijn deuren: hier is niks te doen”
• “Feest: Vijf jaar Cowork Education Village: ouders en kinderen delen gebouw en leerinfrastructuur”
• “Indian Summer Sunrise Jogging: a joggers’ traffic jam”
• “21 juni: jaarlijkse openluchtyogasessie op alle pleinen”
• “Wetgeving goedgekeurd: vanaf nu financiële compensatie voor een yogamat”
• “Buurten in Wijk X: agenda en nieuws: samenwerking opgezet tussen bedrijf X en seniorenwerking; zadenruilmarkt voor buurttuinen; ecologische buurttuinapero om ervaringen uit te wisselen”
• “Laatste kinderopvang gesloten: Door nieuwe werktijdregeling halen ouders de kinderen zelf van school. Voor reizende ouders zijn er ook nieuwe buurtwerkingen om de kinderen tijdelijk op te vangen”
• “Wettenschappers zetten al hun artikelen online, leesbaar voor iedereen”
• “Gegarandeerd basisinkomen wereldwijd geïntroduceerd”
• “Katholieke kerk zet kloosters open voor experimentele gemeenschappen”
• “De auto-industrie is nu helemaal ingestort: iedereen kiest voor fiets en openbaar vervoer”
• “Het vieren van projecten wordt ook toegepast als ze niet geslaagd zijn”
• “Watertoiletten verboden: elke straat heeft een composttoilet”
• “Nieuwe trend bij de jongeren: stilte opzoeken bij de ouderen”
• “Nieuwe buitenspeeltuinen voor senioren”
• “Naast rekeningen en reclame worden weer veel brieven met de post verstuurd”
• “Schoolmoestuinen worden schoolakkers met dieren als geiten, schapen en kippen”
• “Werkgevers voeren structureel middagsdutjes in als activitijd tijdens de werkuren”

• Diversiteit van “activitijden” (activiteiten en passiviteiten die het 'zijn' en nietsdoen bevorderen)
• Van samenleving tot samen-leving
• Duurzame leefomgeving
• Open en gedeelde infrastructuur (materieel en immaterieel)
• Ecologische gevoeligheid
• Vernieuwing van het economisch systeem
• Holistisch leiderschap

• Holisme en een verruimde (holistische) intelligentie (emotionele, lichamelijke intelligentie, intuïtie)
• Eerlijkheid
• Vrijheid; van moeten naar mogen, vrijheid om de realiteit te bevragen; alles kan mooi zijn; uit het kader vliegen; mobiel zijn
• Vertrouwen
• Waardering
• Respect
• Stilte
• Samenwerking
• Organisch tempo
• Superdiversiteit
• Liefde
• Openheid
• Mededogen
• Innerlijke rijkdom
• Nederigheid
• Menselijkheid
• Egolessness

• Kairos (beleving, kwaliteit v/d tijd)
• Epimetheus (walking backwards into the future, caring, sharing…)
• Eros (liefde, sensualiteit, verbinding)

• Leven in het hier en nu; zijn, in en met de natuur, geabsorbeerd in de omgeving, genieten van het licht en de lucht; kunst maken, ervaren en delen
• Time to let go; loslaten, don’t worry, laten komen - laten gaan, comfortabel zijn
• Tijd en afstand zijn nodig voor betekenisvolle verandering; lezen, reflecteren, 'nothing' op mijn to-do lijst, concentratie en focus
• Humans are social animals; samen zijn, samenwerking, eten (maken, delen), gezelligheid, feestvieren
• Make the best of a bad situation; positieve verhalen vertellen; tussenruimtes vinden
• Perfect zijn, volstaan
• Everything’s connected

• Stille kracht, water
• Stoer en krachtig roze
• Eenvoudig
• Connectie lucht ↔ aarde
• Glimlach
• In beweging (spiralen), fonkelend
• Viering
• Natuurlijk ritme

• Alert, aanwezig en gefocust zijn
• Aanstekelijk
• Licht
• Bevrijdend
• Passie
• Tintelend
• Warm
• Rust (peace of mind)
• Ruimte om te ademen
• Uitdagend
• Zin om te verbinden

Aan het eind van de workshop hebben de deelnemers een reeks instructies gemaakt, waarmee ze morgen al kunnen beginnen werken aan de creatie van hun wenselijke toekomst:

Barbara

• Mediteer op ontroering
• Start met je buren een ritueel om de overgang van de seizoenen te vieren
• Verdeel je dag in: slapen, spelen, (innerlijke) activitijd
• Ga met Olijfje op Het Veld werken
• Vertel elke dag 1 verhaal
• Zoek een boom, rust ertegen. Voel je verbonden. Zing een lied.
• Glimlach
• Geniet van het nu
• Leer van lief lanterfanteren (LLL)

Lies

• Schrijf elke week een brief
• Maak een “Hier wordt geluisterd”-bord en zet het één keer per maand ergens op
• Vergeef en geef
• Ont-moet!
• Lees filosofie en deel je lectuur
• Doe yoga
• Wandel in de natuur
• Bekwaam je in Ayurveda
• Stel aan kloosters voor om er een nieuwe gemeenschap op te richten
• Ondersteun de beweging die strijdt voor een basisinkomen

Lien

• Wat van mij is is van jou
• Wees verdorie dankbaar
• Maak je los van materie
• Laat je ontroeren
• Kijk meer naar jezelf in de spiegel
• Jij die niet oordeelt is wijs
• Stop met roken
• Heb vertrouwen
• Luister naar je lichaam
• Dans meer
• Doe dagelijks wat voor een medemens
• Focus op je ademhaling
• Kennis hoeft geen sleutel te zijn
• Aai jezelf
• Wat heb ik écht nodig?

Ellen

• Turn it off! (Computer, tablet, mobile phone)
• Wandel met je kind naar school en van school naar huis
• Ga op expeditie in je eigen omgeving (dorp, stad, bos, velden)
• Dans
• Maak tijd voor wat jij wil doen en doe dan ook alleen dat
• Werk waneer jij wil
• Als je een compliment/wens voor iemand denkt, vertel of schrijf het ook
• Nodig een gezin uit om samen te koken en/of eten
• Praat eens met een onbekende. Wat is zijn/haar verhaal?
• Start of doe mee aan een gemeenschapstuin
• Organiseer (jaarlijks) een buurtdrink of ander evenement

Rasa

• Plant a seed
• Stop. Slowly turn around
• Eat one carrot
• Go for a walk just before sunrise. Stand still for one minute when you see the sun
• Listen
• Don’t worry
• Find at least one beautiful thing a day
• Smile for no reason
• Put your hands in the earth. Wash it off.
• Listen to your heart
• Hide something compostable next to the tree. Go every day to check how nature transforms it.
• Collect a few drops of dew on your fingertips and place them in the corners of your eyes
• Write a letter and give it to a stranger on the street
• Spend the whole day around one tree. Do not talk to any humans
• Hum different tunes while you make your breakfast
• Learn new things

• Barbara Raes: Samhain ritueel
• Ellen Eurlings: Kerstballen ruil